Misją Muzeum w Żarnowcu jest gromadzenie i przechowywanie dóbr kultury po wybitnej poetce i pisarce, w tym zabytków i materiałówd okumentacyjnych w zakresie literatury polskiej, sztuki, historii.

  Dzieje Muzeum w Żarnowcu sięgają 1902 r., kiedy Maria Konopnicka (1842-1910) obchodziła swój jubileusz 25-lecia pracy pisarskiej. Poetka podróżująca od wielu lat po Europie, w listach do Elizy Orzeszkowej, marzyła o własnym miejscu na ziemi. Dlatego podjęto myśl zakupienia pisarce na dar narodowy małej posiadłości złożonej z kawałka ziemi i domu. Dar narodowy był najwyższym wyróżnieniem dla pisarza w czasach zaborów.

   W historii Polski tylko Henryka Sienkiewicza i Marię Konopnicką spotkał taki zaszczyt. Z pomocą Konopnickiej przyszły komitety jubileuszowe w Krakowie, Lwowie, Poznaniu i Warszawie, których zadaniem było wybranie odpowiedniego miejsca dla poetki oraz zbieranie datków na ten szlachetny cel. W związku z sankcjami ze strony władz zaboru pruskiego i rosyjskiego w stosunku do autorki Roty, szukano właściwego obiektu w Galicji, gdzie panowały łagodniejsze restrykcje. Na dar dla pisarki wybrano, spośród 36. miejscowości, pochodzący z XVIII w. dworek w Żarnowcu, który z parkiem zakupiony został od Jadwigi Biechońskiej. Konopnicka przyjechała do Żarnowca 8 września 1903 r. wraz z przyjaciółką, malarką Marią Dulębianką (1858-1919). W dworku spędzała wiosenno-letnie miesiące, prowadziła szeroką działalność pisarską, oświatową i społeczną. Konopnicka opuszcza Żarnowiec 15 września 1910 r. i udaje się do sanatorium „Kiselki” we Lwowie, w którym umiera 8 października. Pochowana została na Cmentarzu Łyczakowskim. Po śmierci Marii Konopnickiej właścicielkami dworku i parku zostały córki poetki Zofia Mickiewiczowa (1866-1956) i Laura Pytlińska (1872-1935).

     Od 1943 r. dworek pozostał na łasce losu, mieścił się w nim szpital wojskowy. W 1945 r. powraca do Żarnowca Zofia Mickiewiczowa i nawiązuje szerokie kontakty ze środowiskiem artystycznym (m.in. z Wandą Siemaszkową). Zofia w 1956 r., na kilka miesięcy przed śmiercią, ofiarowuje dworek i park narodowi polskiemu. Na podstawie aktu darowizny Mickiewiczowej oraz spadkobierców poetki, Ministerstwo Kultury i Sztuki w 1957 r. powołało do życia Muzeum Marii Konopnickiej w Żarnowcu. Otwarcia ekspozycji dokonano dopiero 15 września 1960 r. po przeprowadzeniu prac remontowych i konserwatorskich. W 1991 r. oddano do użytku – wybudowany na fundamentach dawnego spichlerza dworskiego – budynek „Lamusa”, w którym mieszczą się ekspozycje, bogata w zbiory biblioteka, działy merytoryczne, administracja Muzeum i magazyny zbiorów.